Przez Popowice przechodzi główna arteria Wrocławia, a mianowicie ul. Legnicka (Friedrich Wilhelm-Strasse), która miała i ma strategiczne znaczenie w mieście. Najstarszy jej odcinek od pl. 1. Maja, aktualnie pl. Jana Pawła II, pokrywa się z biegiem dawnej drogi biegnącej w stronę Brandenburgii i Saksonii. Była to główna droga Przedmieścia Mikołajskiego. Około XVI w. ulica była luźno zabudowana, a po obu jej stronach rozciągały się ogrody i miejskie pastwiska. Gwałtowny rozwój nastąpił po zdobyciu Wrocławia przez wojska francuskie na początku XIX w. Wtedy zaczęły powstawać pierwsze willowe i czynszowe kamienice. Od lat 70. XIX w. w związku ze zwiększeniem procesu urbanizacji przedmieścia, zabudowa została jeszcze bardziej zagęszczona, a tym samym zasymilowana z miastem.

Kamienica 51 w dwóch odsłonach. Pierwsze zdjęcie przedwojenne jeszcze jako Frankfurterstr. 131 (widok z strony południowo-zachodniej). Na drugim zdjęciu już Legnicka 51 (widok ze strony południowo-wschodniej). Kamienica została zburzona w 1996 r.

Źródło: https://www.facebook.com/starepopowice/ (28.12.2021) oraz Artur Marino: Tajemnice kamienicy przy Legnickiej 51

Ważną inwestycją dla rozwijającego się terenu między ul. Legnicką i ul. Popowicką było powołanie Królewskiego Katolickiego Seminarium Nauczycielskie¹, które istniało do 1945 r., lub nieco dłużej – do ostatecznej rozbiórki w latach 50-tych XX w. Zostało ono wybudowane na początku XX w., w pierwszym dziesięcioleciu (nie mam dokładnych danych kiedy) i znajdowało się przy nieistniejącym już odcinku Wildestrasse, od dzisiejszej ul. Niedźwiedziej do ul. Starogranicznej.

Widok na seminarium od ul. Legnickiej
Źródło: https://polska-org.pl/603576,foto.html?idEntity=534847 (14.12.2021)

Kolejną z kluczowych inicjatyw do dalszego rozwoju terenu dzisiejszych Popowic było zbudowanie portu przez Frankfurckie Towarzystwo Kolei Towarowej (Frankfurter Gütereisenbahn-Geselschaft) w latach 1887-1888². Pierwsze próby budowy na lewym brzegu Odry stacji przeładunkowej wraz z połączeniem jej z otwartą w 1856 r. linią kolejową do Poznania inicjował w latach 1854-1868 radca miejski i kupiec Schierer, jednak nie znalazł on szerszej grupy d poparcia takiej inwestycji. Budową stacji przeładunkowej kilkanaście lat później zajęła się Państwowa Kolej Królewsko Pruska (Königlich Preußische Eisenbahn)³. Znajdował się tam obszerny basen portowy, magazyny, hala stoczniowa, dźwigi portalowe, suwnica do przeładunku węgla, budynek dyrekcji i lokomotywownia⁴.

Źródło: APWr, syg. 82/1144/0/3.13/582

Port miał bezpośrednie połączenie kolejowe z Dworcem Nadodrze i kolejką wąskotorową Wrocław — Trzebnica⁵, co nadało mu szczególnego znaczenia, a w okresie 1945r. wręcz strategicznego.

Zniszczony w 1945 r. Port Popowice
Źródło:https://www.zegluga-rzeczna.pl/articles/503/Nadbrzezna-bocznica-za–i-wyladunkowa-Popowice (01.12.2012)

Teren portu szybko został mocno zurbanizowany. Powstała tam gospoda przy stacji, a jej nazwa, była pewną grą słów bo „Zur Kippe” – dosłownie znaczy na „Na skraju”, ale po niemiecku wywrotnica wagonowa do węgla nazywa się Kohlenkipper, a bardziej potocznie Kohlenkippe, co skrócić można do Kippe, Tak więc nazwę gospody można by zapewne także przetłumaczyć jako „Pod wywrotem” lub „Pod wywrotnicą”⁶.

Aktualnie teren przy Kolejowym Moście Poznańskim. Właścicielem, jak widać na kartce – reklamówce gospody, był niejaki pan F. Linke. Skarpa ogródka przed gospodą graniczy z torem nabrzeżnej bocznicy.

Źródło: https://archiwum.allegro.pl/oferta/wroclaw-popowice-gospoda-na-skraju-1938-unikat-i7730054686.html (29.12.2021)

Źródło: https://polska-org.pl/672759,foto.html?idEntity=6386874 (29.12.2021)

Plan sytuacyjny bocznicy kolejowej Portu Popowice
Źródło: APWr, syg. 82/346/0/10/298

W 1905 r. przy ul. Popowickiej 81 zbudowany został kościół pw. św. Jerzego, który miał spełniać funkcję domu modlitwy dla lokalnej społeczności katolickiej.

Wystrój kościoła był stosunkowo bogaty żelazne lampy, żyrandole, chrzcielnicę
i kropielnicę wykonał mistrz kowalski J. Vonka. Ołtarz główny był dziełem monachijskiego artysty prof. Schlesingera. Miał on wysokość 8,5 m, a w jego skład wchodziło 13 figur z Chrystusem ukrzyżowanym w centrum. Skrzydła ołtarza przedstawiały motywy z życia św. Jadwigi. Ołtarze boczne poświęcone były Najświętszej Maryi Pannie i św. Józefowi. Jednak już w 1907 r. przystąpiono do rozbudowy, dobudowując chór nad wejściem i zakrystię przy prezbiterium, wydłużoną w 1940 roku. Po lewej stronie od głównego wejścia znajdowała się kaplica chrztów, po prawej – kaplica Grobu Pańskiego. Tam też znajdowało się przejście do innych obiektów parafialnych z zgodnie z całą koncepcją architekta Theo Pluschki. Status samodzielnej parafii, początkowo kaplica, a później kościół zyskał w 1914 r. Tuż po powstaniu Kościoła Św. Jadwigi po drugiej stronie ówczesnej ul. Legnickiej ok. 1927r. kaplicę Św. Jerzego przejęli ojcowie oblaci⁷. W czasie działań wojennych kościół i zabudowania klasztorne zostały zniszczone. Odbudowa trwała w latach 1951–1953 i pozwoliła przywrócić kościół do pierwotnego stanu. 13 czerwca 1953 roku wikariusz kapitulny ks. infułat Kazimierz Lagosz ponownie poświęcił odbudowany kościół pw. św. Jerzego⁸.

Wraz z rozwojem infrastruktury na terenie Popowic eskalowała wraz z nią zabudowa czynszowa i domów jednorodzinnych.

Kamienica: Friedrich Wilhelm-Strasse 70 (ul. Legnicka) – przykładowa zabudowa przed 1945r.
Źródło: APWr, syg. 82/1868/0/7/1188 (28.12.2021)

Tym samym powstawały kolejne budynki użyteczności publicznej, jak wszelkiego rodzaju sklepy, bary, restauracje.

Na początku XX w. ozdabiały ją już głównie kamienice czynszowe o różnym standardzie. Przy ulicy były to okazałe budynki dla bogatszych obywateli, zaś oficyny zamieszkiwali głównie biedni pracownicy pobliskich fabryk i powstających zakładów, jak na przykład dawna rzeźnia na Popowicach, do czego jeszcze wrócę w dalszej części artykułu.

Omawiając nazwę ulicy trzeba zaznaczyć, że na obecną ul. Legnicką składają się dwie przedwojenne ulice:

• Friedrich-Wilhelm-Strasse od pl. 1. Maja do pl. Strzegomskiego. Patronem był pruski król Fryderyk Wilhelm III (1770-1840);
• Frankfurterstrasse od pl. Strzegomskiego do ul. Na Ostatnim Groszu. Nazwa pochodziła od miasta Frankfurt nad Odrą, w stronę którego ulica prowadzi. Do ok. 1910 r. ten odcinek był częścią tzw. szosy berlińskiej (Berliner Chaussee).

Odmienna zabudowa charakteryzowała młodszy odcinek ulicy, Frankfurterstrasse – Legnickiej. Były to głównie budynki z lat 20 XX w. lokowane w rejonie od Szczepina do południowych granic Popowic.

Rok 1916 , ul. Białowieska 55 – ul. Legnicka 127
Źródło: https://fotopolska.eu/Bialowieska_55_-_Legnicka_127_Wroclaw (29.12.2021)

Plac Strzegomski, widok w kierunku Kościoła Św. Pawła do Centrum
Źródło: https://www.wroclaw.pl/extra/ul-legnicka-pl-jana-pawla-ii-pl-1-maja-pl-solidarnosci-przedmiescie-mikolajskie (29.12.2021)

Lata 1945-1947 , Zrujnowana ul. Legnicka. Widok sprzed zajezdni tramwajowej „Popowice” w kierunku skrzyżowania z ul. Wejherowską. Od lewej widoczne nieistniejące już dziś kamienice nr 187, 185, 183 i 181.
Źródło: Muzeum Architektury we Wrocławiu, https://fotopolska.eu/Legnicka_181_Wroclaw (26.12.2021)

---

1. Encyklopedia Wrocławia, s. 751 ↩︎
2. Tamże, s. 666-667 ↩︎
3. https://www.zegluga-rzeczna.pl/articles/503/Nadbrzezna-bocznica-za–i-wyladunkowa-Popowice (01.12.2012) ↩︎
4. Materiał APWr, syg. 82/1891/0/10/267 oraz 82/346/0/10/298 oraz 82/1144/0/3.13/582 oraz 82/479/0/1/207 ↩︎
5. Tamże ↩︎
6. Tamże ↩︎
7. Szerzej: Z.Antkowiak: Kościoły Wrocławia, Wrocław 1991, s. 208-209, 261. ↩︎
8. https://web.archive.org/web/20100129110858/http://www.krolowapokoju.archidiecezja.wroc.pl/parafia/kosciol-swietego-jerzego (30.12.2021) ↩︎